Prof. Dr. O. Gökhan Antalya’nın Borçlar Hukuku Genel Hükümler serisinin 3. Cildi olan bu kitapta “Borçların İfası” ve “Borçların İfa Edilmemesinin Sonuçları” incelenmiştir. Türk Borçlar Kanunu bilimsel yorumu olan bu serinin ilk cildinde “Borçlar Hukukunun temel kavramları ve sözleşmeden (hukuki işlemden) doğan borç ilişkileri”, İkinci cildinde “haksız fiilden doğan borç ilişkileri ve sebepsiz zenginleşmeden doğan borç ilişkileri” ele alınmıştır. Akademik olarak Borçlar Hukukunun Mukayeseli Hukuktaki gelişimi, bu kapsamda İsviçre Borçlar Kanunu’nun son dönem yazarlarınca yapılan bilimsel yorumu ile İsviçre Federal Mahkemesi’nin uygulaması bu kitapta okuyucuya sunulmuştur. Bunlara paralel olarak da Türk Hukuk doktrinindeki yeni çalışmalar ve gelişmeler kitaba yansıtılmış olup, Yargıtay’ın uygulamasına da geniş olarak yer verilmiştir.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR VII
İÇİNDEKİLER XI
İKİNCİ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN HÜKÜMLERİ
BİRİNCİ AYIRIM
BORCUN İFA EDİLMESİ
§ 48. SÖZLEŞMEYE UYGUN İFA 1
I. İFA KAVRAMI 1
A. GENEL OLARAK 1
B. EDİMİN İSTENEBİLİRLİĞİ – EDİMİN YERİNE GETİRİLEBİLİRLİĞİ 3
C. İFA İLKELERİ 3
1. BORÇLANILAN EDİME UYGUN İFA İLKESİ 3
2. DÜRÜSTLÜK KURALINA UYGUN İFA İLKESİ 4
3. BÜTÜNLÜK İLKESİ 4
II. YASAL İFA KURALLARI 5
III. İFA KURALLARININ UYGULAMA ALANI 5
IV. İFANIN SONUCU 6
V.İFANIN HUKUKİ NİTELİĞİ 7
A. İFA TEORİLERİ 7
1. İRADE AÇIKLAMASI GÖRÜŞÜ 7
a. SÖZLEŞME GÖRÜŞÜ 7
b. BORÇLUNUN İRADE AÇIKLAMASI GÖRÜŞÜ 8
2. İFANIN FİİLİ ETKİSİ (MADDİ FİİL) GÖRÜŞÜ 8
3. SINIRLI SÖZLEŞME GÖRÜŞÜ 9
B. FARKLI GÖRÜŞLERİN HUKUKİ SONUÇLARI 10
1. HUKUKİ İŞLEM EHLİYETİ 10
2. İFA İRADESİ 11
§ 49. İFANIN TARAFLARI 13
I. İFAYI YAPACAK KİŞİ 13
A. KURAL : ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İFASI 13
B. İSTİSNA : BORÇLUNUN KİŞİSEL OLARAK EDİMİ YERİNE GETİRME
YÜKÜMLÜLÜĞÜ 14
1. KANUNDAN DOĞAN 15
a. GENEL İSTİSNA: KİŞİSEL EDİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ 15
b. BELİRLİ SÖZLEŞME TİPLERİNE ÖZGÜ DÜZENLEMELER 15
2. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN 16
3. EDİMİN NİTELİĞİNDEN DOĞAN 16
C. BORÇLU İLE BORCU İFA EDEN KİŞİ ARASINDAKİ İLİŞKİ 17
1. BORÇ BORÇLUNUN İRADESİ İLE İFA EDİLMİŞSE/ÖDENMİŞSE 17
a. BORCU ÖDEYEN ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN BORÇLUYA HALEFİYETİ 17
aa. Genel Olarak 17
bb. Kanunda Açık Bir Halefiyet Hükmü Yoksa 17
cc. Kanunda Açık Bir Halefiyet Hükmü Varsa 18
b. ÜÇÜNCÜ ŞAHSIN BORÇLUYA HALEFİYETİ 18
aa. Genel Olarak 18
bb. Kanuni Halefiyet Halleri 21
aaa. Üçüncü Kişiye Tanınan Halefiyet (Genel Halefiyet) 21
bbb. Borçtan Sorumlu Olan Kişilere Tanınan Halefiyet
(Özel Halefiyet Halleri) 22
a’. Müteselsil Borçlarda Halefiyet 22
b’. Kefalette Halefiyet 22
c’. Bölünemez Borçlarda Halefiyet 22
d’. Sigortacının Halefiyeti 23
cc. Halefiyetin Hüküm ve Sonuçları 23
aaa. Halefiyetin borçtan kurtarıcı etkisi 23
bbb. Üçüncü şahsın alacaklının yerine geçmesi 23
2. BORÇ BORÇLUNUN İRADESİ OLMAKSIZIN İFA EDİLMİŞSE/
ÖDENMİŞSE 23
3. BORÇ BORÇLUNUN İRADESİNE KARŞIN İFA EDİLMİŞSE/
ÖDENMİŞSE 24
II. İFA YAPILACAK KİŞİ 25
A. KURAL : İFA ALACAKLIYA KARŞI YERİNE GETİRİLMELİ 25
B. İSTİSNA : ÜÇÜNCÜ KİŞİYE İFA 26
1. BORÇLU EDİMİ ÜÇÜNCÜ KİŞİYE İFA ETMEK KONUSUNDA
YÜKÜMLÜLÜK ALTINDA İSE 26
a. EDİMİN ÜÇÜNCÜ KİŞİYE İFASININ KARARLAŞTIRILMASIYLA 26
b. ALACAKLININ VERECEĞİ TALİMATLA 27
c. KANUN HÜKMÜ GEREĞİ 27
d. MAHKEME KARARI GEREĞİ 27
2. BORÇLUNUN ÜÇÜNCÜ KİŞİYE İFA HAKKI 27
a. ALACAKLININ YETKİLENDİRMESİ 28
b. KANUN HÜKMÜ GEREĞİ 28
§ 50. İFA YERİ 29
I. İFA YERİ KAVRAMI 29
A. GENEL OLARAK 29
1. KAVRAM 29
2. ÖNEMİ 31
B. İFA FAALİYETİ YERİ VE İFA SONUCU YERİ 31
C. BİRDEN FAZLA İFA YERİ 32
D. GÖTÜRÜLECEK BORÇLAR, ALINACAK BORÇLAR, ARANILACAK
BORÇLAR VE GÖNDERİLECEK BORÇLARDA İFA YERİ 32
1. GÖTÜRÜLECEK BORÇLAR 32
a. PARA BORCU 32
b. İFANIN ÖNEMLİ ÖLÇÜDE GÜÇLEŞTİRİLMESİ 34
2. ARANILACAK BORÇLAR 34
3. ALINACAK BORÇLAR 34
4. GÖNDERİLECEK BORÇLAR 35
E. İFA YERİNE BAĞLANAN HUKUKİ SONUÇLAR 35
1. TEMEL HUKUKİ SONUÇ 35
2. DİĞER HUKUKİ SONUÇLAR 35
II. İFA YERİNİN BELİRLENMESİ 36
A. TARAFLARCA BELİRLENMESİ 36
B. KANUN HÜKMÜ İLE BELİRLENMESİ 37
1. GENEL İFA YERİ KURALLARI 37
a. PARA BORCU 37
aa. Genel Kural 37
bb. Nakit Dışı Diğer Para Ödemeleri (Havale ve EFT) 38
b. PARÇA BORCU 41
c. DİĞER BORÇLAR 41
2. ÖZEL İFA YERİ KURALLARI 41
III. İFA YERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ 41
§ 51. İFANIN ZAMANI 43
I. İFA ZAMANI KAVRAMI 43
A. GENEL OLARAK 43
B. İFANIN İSTENEBİLİR/MUACCEL OLMASI 44
1. GENEL OLARAK 44
2. MUACCEL BORÇ – MÜECCEL BORÇ 44
a. MUACCEL BORÇ 45
b. MÜECCEL BORÇ 45
c. İFA EDİLEBİLİRLİK 45
II. İFA ANININ ÖNEMİ 46
III. İFA ZAMANININ BELİRLENME ŞEKİLLERİ 46
A. MUTLAK OLARAK BELİRLENMESİ 46
B. NİSPİ OLARAK BELİRLENMESİ 47
IV. İFANIN İSTENEBİLİRLİĞİNİN (MUACCELLİĞİNİN) VE İFA
EDİLEBİLİRLİĞİNİN BELİRLENMESİ 47
A. GENEL OLARAK 47
B. SÜREYE BAĞLANMAMIŞ BORÇLARDA 48
1. İFA ZAMANININ SÖZLEŞMEYLE BELİRLENMESİ 49
a. SÖZLEŞMEDE KARARLAŞTIRILMASI 49
aa. Genel Kural 49
bb. Sürenin Uzatılması 49
cc.Erken ifa 50
aaa. Borçlunun Erken İfa İmkanı 50
bbb. Erken İfanın Borçluya İndirim Talep Etme Hakkı Vermemesi 52
b’. Capzow Metodu 54
b. HUKUKİ İLİŞKİNİN ÖZELLİĞİNİN BELİRLEMESİ 54
2. KANUN TARAFINDAN BELİRLENMESİ 55
a. GENEL KURAL 55
b. ÖZEL KURAL 56
C. SÜREYE BAĞLANMIŞ BORÇLARDA 57
1. GÜN OLARAK BELİRLENMİŞ SÜRE 58
2. HAFTA OLARAK BELİRLENMİŞ SÜRE 58
3. AY OLARAK BELİRLENMİŞ SÜRE 58
a. TEK BİR AYA İLİŞKİN BELİRLENMİŞ SÜRE 58
b. BİRDEN ÇOK AYI İÇEREN ZAMANA İLİŞKİN BELİRLENMİŞ
SÜRE 59
c. YARIM AYA İLİŞKİN BELİRLENMİŞ SÜRE 59
D. TATİL GÜNLERİ 59
E. İŞ ZAMANINDA İFA 61
V. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE İFA EDİLEBİLİRLİK
(MUACCELİYET) 62
A. İFADA SIRA 62
1. KURAL : AYNI ANDA KARŞILIKLI İFA 62
2. İFADAN KAÇINMA DEFİ (ÖDEMEZLİK DEFİ) 63
a. GENEL OLARAK 63
b. ŞARTLARI 64
aa. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşme Bulunmalı 64
aaa. Genel Olarak 64
bbb. Tarafların İfa Yükümlülükleri Karşılıklı Değişim İlişkisi
İçinde Olmalı 65
bb.Karşı Edimin İfası Talep Edilebilir Olmalı ve Önceden İfa
Yükümlülüğü Bulunmamalı 66
cc. Kendi Borcunu İfa Etmiş Veya İfa Önerisinde Bulunmuş Olmalı 67
C. UYGULAMA ALANI 67
d. HAKKIN KULLANILMASI 69
B. İFA GÜÇSÜZLÜĞÜ 70
1. GENEL OLARAK 70
2. ŞARTLARI 71
a. Karşılıklı Borç Yükleyen Bir Sözleşme Bulunmalı 71
b. Sözleşme Tarafı Ödeme Güçsüzlüğüne Düşmeli 71
c. Karşı Tarafın Alacak Talebi Fiilen Tehlikeye Düşmeli 72
3. ALACAKLININ HUKUKİ İMKANLARI 72
a. BORÇLUDAN GÜVENCE VERİLMESİNİ TALEP ETME 73
b. GÜVENCE GÖSTERİLİNCEYE KADAR İFADAN KAÇINMA
(ÖDEMEZLİK) DEFİ 73
c. SÖZLEŞMEDEN DÖNME 73
§ 52. İFANIN KONUSU 75
A. GENEL OLARAK 75
1. DAVRANIŞ ŞEKLİ BAKIMINDAN 75
2. İFA SÜRESİ BAKIMINDAN 75
3. BÖLÜNEBİLİRLİĞİNE GÖRE 75
4. PARÇA VE ÇEŞİT (CİNS) EDİMLERİ / (PARÇA/ÇEŞİT (CİNS)
BORÇLARI) 76
5. EDİMLERDEN BİRİNİN BELİRLENMESİ YÖNÜNDEN 76
B. BORCUN KONUSUNA (EDİME) UYGUNLUK 76
1. KURAL : İFANIN BORÇLANILMIŞ EDİME UYGUN OLMASI İLKESİ 76
2. İSTİSNA : İFA YERİNE GEÇEN DİĞER İFA ŞEKİLLLERİ 76
a. SEÇİMLİK (ALTERNATİF) YETKİ 76
b. İFA YERİNİ TUTAN BAŞKA BİR ŞEYLE İFA (İFA YERİNE EDİM) 78
aa. Kavram 78
bb. Niteliği : Edimi Değiştirme Sözleşmesi 79
cc. Hukuki Sonuçları 80
c.ASIL EDİMİ HEDEFLEYEN BAŞKA BİR ŞEYLE İFA (İFA UĞRUNA
EDİM) 82
aa. Kavram 82
bb. İfa Yerine Edimden Farkı 83
cc. Hukuki Niteliği 83
dd. Hukuki Sonuçları 84
aaa. Alacaklının İfa Uğruna Verilen Şeyi Paraya Çevirmekle
Yükümlü Olması 84
bbb. İfa Uğruna Verilen Şeyi Paraya Çevirme Masraflarına
Borçlunun Katlanmakla Yükümlü Olması 85
ccc. Edimin Alacak Üzerindeki Etkileri 85
a’. Alacağa Başvurulmasının Bozucu Şarta Bağlanmış Olması 85
b’. Alacaklı Alacağın Tamamını Elde Ettiğinde Borcun Sona
Ermesi 86
c’. Alacaklının Bakiye Alacağını Talep Hakkı 86
d’. Alacaklının Fazla Meblağı Borçluya İade yükümlülüğü 87
C. EDİMİN KONUSUNUN TARAFLAR VEYA ÜÇÜNCÜ KİŞİ
TARAFINDAN BELİRLENMESİ 87
1. SÖZLEŞMEYLE KARARLAŞTIRILMASI 87
2. KANUNLA BELİRLENMESİ 88
a. PARÇA BORÇU VE ÇEŞİT (CİNS) BORCUNDA 88
aa. Parça Borcunda 88
bb. Çeşit (Cins) Borcunda 88
aaa. Kavram 88
bbb. Kural : Edimi Seçme ve İçeriğini Belirleme Yetkisinin
Borçluda Olması 89
a’. Genel Olarak 89
b’. Kapsamı 90
c’. Seçimin Niteliği ve Geri Alınması 90
ccc. İstisna 91
a’. Sözleşmeyle Kararlaştırma 91
b’. İşin Niteliği 91
ddd. Edimin İçeriğini Belirleme: Edimin Orta Nitelikte Olması 92
b. SEÇİMLİK BORÇLARDA 92
aa. Kavram 92
bb. Kural : Seçim Hakkının Borçluda Olması 94
D. BORCUN KONUSUNUN TAMAMININ İFASI 95
1. KURAL : BORCUN TAMAMININ İFASI 96
2. İSTİSNA : KISMEN İFA 97
a. SÖZLEŞME HÜKMÜ GEREĞİ 98
b. KANUN HÜKMÜ GEREĞİ 99
aa. Tartışmasız Bakiye Kısmın İfası 99
bb. Bölünemeyen Edimlerde İfa 99
aaa. Birden Çok Alacaklısı Varsa 100
bbb. Birden Çok Borçlusu Varsa 101
cc. Kısmi Ödeme 102
dd. Diğer Hukuk Kuralları 102
c. İŞİN NİTELİĞİ GEREĞİ 102
d. DÜRÜSTLÜK KURALI GEREĞİ 102
E. PARA BORÇLARININ ÖDENMESİ 102
1. KAVRAM 102
2. ANLAMLARI 104
a. İLK ANLAMI : DEĞER BORCU OLMASI 104
b. DİĞER ANLAMI: MİKTARI BELİRLİ BİRİM BORCU OLMASI 105
3. BORÇLANILAN PARA MİKTARININ BELİRLENME ŞEKİLLERİ 105
a. DOĞRUDAN BELİRLEME ŞEKİLLERİ 105
b. DOLAYLI BELİRLEME ŞEKİLLERİ 105
c. KARMA BELİRLEME ŞEKİLLERİ 105
d. AKREDİTİF 106
aa. Kavram ve Hukuki Niteliği 106
bb. Taraflar ve Banka ile Olan Akreditif İlişkileri 106
4. ÖDEME VE HUKUKİ SEBEP 107
a. HUKUKİ SEBEP OLMAKSIZIN ÖDEME 107
b. HUKUKİ SEBEBE DAYANARAK ÖDEME 107
aa. Genel Olarak 107
bb. Birden Çok Borçta Ödemenin Hangi Borca Yapıldığının
Belirlenmesi 107
aaa. Borçlu ve Alacaklının Bildirimine Göre 107
a’. Borçlunun Bildirimi 107
b’. Alacaklının Makbuzdaki Beyanı 108
bbb. Kanun Hükmüne Göre 109
5. ÖDEME 110
a. ÜLKE PARASI BİRİMİ İLE NAKİT ÖDEME 110
aa. Ülke Parası ile Ödeme 110
bb. Nakit Ödeme 112
cc. Ödemenin Kapsamı 112
aaa. Nominal/İtibari Değer Kuralı 112
bbb. İstisnası : Gerçek Denkleştirilmiş Değerin Ödenmesi 113
b. YABANCI ÜLKE PARASI BİRİMİ İLE NAKİT ÖDEME 114
aa. Yabancı Para Borcunun Borçlu Tarafindan Ödenebilirliği 114
aaa. Kural : Borcun Ülke Parası Birimiyle Ödenmesi 115
a’. Aynen Ödeme Kaydı Kararlaştırılmaması 115
b’. Borçlunun Alternatif Yetkisi 115
aa’. Kararlaştırılan Yabancı Para Birimiyle Ödeme 115
bb’. Rayiç Ülke Parasıyla (Türk Lirası ile) Ödeme 116
bbb. İstisna: Borcun Yabancı Para Birimiyle Ödenmesi 116
c. YABANCI PARA BORCUNUN ÖDENMESİNİN ALACAKLI
TARAFINDAN TALEP EDİLEBİLİRLİĞİ 117
aa. Kararlaştırılan Yabancı Para Birimiyle Ödeme 118
bb. Rayiç Ülke Parasıyla (Türk Lirası ile) Ödeme 118
6. FAİZ YÜKÜMLÜLÜĞÜ 119
a. FAİZ KAVRAMI VE FER’İ NİTELİĞİ 119
b. FAİZ YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN KAYNAKLARI 120
aa. Sözleşmeden Doğan Faiz: Sözleşme Faizi 121
bb. Kanun Hükmünden Doğan Faiz: Kanuni faiz 121
c. FAİZ ORANININ BELİRLENMESİ 121
aa. Faiz Oranı 121
aaa. Ülke Parası Borcunda Faiz 121
a’. Faiz Oranı 121
b’. Faiz Alacağının Hesaplanması 122
bbb. Yabancı Para Borcunda Faiz 123
bb. Sözleşmesel Faiz Oranının Sınırları 123
aaa. Genel Sınır 123
bbb. Üst Sınır 124
d. FAİZE FAİZ YASAĞI 124
7. KISMİ ÖDEME 125
a. KURAL: ANA BORÇTAN MAHSUP 125
b. KURAL: DAHA AZ GÜVENCELİYE MAHSUP 127
c. NİTELİĞİ 127
d. ALACAKLININ İTİRAZ HAKKI 127
8. BORCUNU ÖDEYEN BORÇLUNUN HAKLARI 128
a. MAKBUZ VERİLMESİ VE SENETLERİN GERİ VERİLMESİ
VEYA İPTALİ 129
aa. Genel Olarak 129
bb. Makbuz Verilmesi 129
aaa. Makbuz Kavramı, Niteliği Ve Kapsamı 129
bbb. İbra Makbuzundan Ayrılması 130
ccc. Makbuzun İspat Gücü 131
cc. Senedin Geri Verilmesi 131
aaa. Genel Olarak 131
bbb. Kısmi Ödemenin Senede İşlenmesi 131
ccc. Senedin Geri Verilememesi 131
9. ÖDEMENİN İSPATINA İLİŞKİN KARİNELER 132
a. DÖNEMSEL ÖDEMELERE MAKBUZ VERİLMESİ 132
aa. Bir Dönem için Makbuz Verilmesi 132
bb. Anaparanın Tamamı İçin Makbuz Verilmesi 133
b. BORÇ SENEDİNİN GERİ VERİLMESİ 133
§ 53. ALACAKLI TEMERRÜDÜ 135
I. ALACAKLININ İFAYA BİRLİKTE KATILIMI 135
A. ALACAKLININ İFAYA KATILIMININ NİTELİĞİ 135
1. KÜLFET NİTELİĞİ 135
2. BORÇ NİTELİĞİ 136
B. ALACAKLININ İFAYA KATILIM ŞEKİLLERİ 137
1. İFA DAVRANIŞLARI 138
a. HAZIRLIK DAVRANIŞLARI 138
b. BİRLİKTE KABUL DAVRANIŞLARI 138
c. İFAYA EŞLİK EDEN DAVRANIŞLAR 139
aa. MAKBUZ VE SENETLERİN GERİ VERİLMESİ 139
bb. SENEDİN İPTAL EDİLDİĞİNE VE BORCUN OLMADIĞINA
DAİR BELGE VERİLMESİ 139
II. ALACAKLININ TEMERRÜDÜ 140
A. GENEL OLARAK 140
B. ŞARTLARI 141
1. BORÇLU BORÇLANILAN EDİMİN İFASINI BORCA UYGUN
OLARAK ÖNERMELİ 141
a. BORÇLANILAN EDİM İFAYA HAZIR OLMALI 141
b. BORÇLU BORÇLANDIĞI ŞEKLİYLE İFAYI ÖNERMELİ 142
aa. Fiili Önerme 142
bb. Sözlü Önerme 143
2. ALACAKLI HAKSIZ OLARAK İFAYA KATILMAKTAN
KAÇINMALI 143
a. ALACAKLI İFAYA KATILMAKTAN KAÇINMALI 143
b. ALACAKLININ İFAYI KABULDEN KAÇINMASI HAKSIZ
OLMALI 144
3. ALACAKLININ TEMERRÜDÜNE BAĞLANAN GENEL SONUÇLAR 144
4. BORÇLUNUN BORCUNDAN KURTULABİLMESİ İÇİN
KULLANABİLECEĞİ HAKLAR 147
a. BİR ŞEYİN TESLİMİNİ GEREKTİREN BORÇLARDA (VERME
BORÇLARINDA) 147
aa. TEVDİ EDİLEBİLEN EŞYAYI KONU ALAN BORÇLARDA 147
aaa. Kural: Tevdi Hakkı 147
a’. Genel Olarak 147
b’. Tevdinin konusu 149
c’. Taşınmazları Konu Alan Borçlarda Alacaklının Temerrüdü 149
d’. Tevdi Yeri 150
e’. Tevdinin Hukuki Sonuçları 151
aa’. Borçlunun Borcundan Kurtulması 151
bb’. Edimin Hasar ve Giderlerinin Alacaklıya Ait Olması 151
bbb. Tevdi Konusunu Geri Alma 151
bb. TEVDİ EDİLEMEYEN EŞYAYI KONU ALAN BORÇLARDA 152
aaa. Borçlunun Sattırma ve Bedeli Tevdi Hakkı 153
a’. Borsa veya Piyasa Fiyatı Olmayan Eşyada 153
aa’.Tevdi Edilemez Eşya 153
bb’. Alacaklıya İhtar 154
cc’. Hakimden İzin 154
b’. Borsa veya Piyasa Fiyatı Olan Tevdi Edilemeyen Eşyada 155
b. BİR ŞEYİN TESLİMİNİ GEREKTİRMEYEN BORÇLARDA 155
§ 54. DİĞER İFA ENGELLERİNDE 159
I. KAVRAM 159
II. ŞARTLARI 159
A. BORÇLUNUN KUSURU BULUNMAMALI 159
B. ALACAKLIDAN KAYNAKLANAN KİŞİSEL SEBEPLER SÖZ KONUSU
OLMALI 160
1. ALACAKLININ KİMLİĞİNDE DURAKSAMA OLMALI 160
2. ALACAKLIDAN KAYNAKLANAN DİĞER KİŞİSEL SEBEPLERİN
VARLIĞI 160
III. HUKUKİ SONUÇ 161
İKİNCİ AYIRIM
BORCUN İFA EDİLMEMESİ
§ 55. GENEL OLARAK İFA İHLALLERİ 163
I. BORÇLANILAN EDİME AYKIRILIK (İFA İHLALLERİ) 163
A. GENEL OLARAK 163
B. YASAL DAYANAK 165
C. İFA İHLALLERİNE BAĞLANAN HUKUKİ SONUÇLAR 167
D. UYGULAMA ALANI 169
E. GENEL BAKIŞ 169
II. EDİMİN İFA EDİLMESİNİN SAĞLANMASI 170
A. KURAL: İFANIN KONUSU OLAN EDİMİN YERİNE GETİRİLMESİNİN
İSTENMESİ 170
1. GENEL OLARAK: EDİMİN AYNEN İFASI 170
2. KURAL: ALACAKLININ İFAYI TALEP HAKKI 171
a. BİRİNCİL TALEP: AYNEN (REAL) İFAYI TALEP HAKKI 171
b. TBK’NUN AYNEN (REAL) İFA TALEBİNİ DÜZENLEYEN
HÜKÜMLERİ 173
aa. YAPMA VE YAPMAMA BORÇLARININ İFASI VE İFANIN
İHLALİ 173
aaa. Yapma Borçlarının İfasının İhlali 173
a’. Kural : Yapma Borçlarının Aynen İfasını Talep: Borçlu
Yerine İfa 174
aa’. Borçlu Yerine İfa (Nama İfa) 174
aaa’. Genel Olarak 174
bbb’. Hukuki Dayanağı 175
ccc’. Hukuki Niteliği 175
a’’. İfa görüşü 175
b’’. Cebri İcra Görüşü 176
ddd’. Hukuki Olguları 176
a’’. Borçlunun Şahsına Bağlı Olmayan Yapma Borcu
Bulunmalı 176
b’’ Yapma Borcunun İfası Talep Edilebilir Olmalı 178
c’’.Hakim Nama İfaya İzin Vermiş Olmalı 180
a’’’. Hakimin Alacaklının Kendisinin Veya Üçüncü Kişinin
Nama İfasına İzin Vermesi 180
b’’’. İfa Masrafının Borçluya Ait Olması 182
eee’. Tazminat Hakkı 183
fff’. Borca Aykırı Durumun Ortadan Kaldırılması 183
b’. Yapma Borçlarına İlişkin İlamın Cebri İcrası 183
bbb. Yapmama Borçlarının İfasının İhlali 184
a’. Genel Olarak 184
b’. Uygulanacak Hükümler 186
aa’. Kural : Zararın Tazminini Talep Hakkı 187
bb’. Borca Aykırı Durumun Ortadan Kaldırılması 188
aaa’. Sözleşmede Öngörülen İhlal Öncesi Durumun Tekrar
Sağlanması Kararı 188
bbb’. Hakimin İzin Kararı 189
c’. Yapmama Borçlarına İlişkin İlamın Cebri İcrası 189
c. İKİ TARAFA (KARŞILIKLI) BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE 190
3. İSTİSNALAR 190
a. Türk Borçlar Kanunundan Doğan İstisnalar 190
b. Tarafların Kararlaştırmasından Doğan İstisna 191
c. Borçlunun Kişilik Hakkının Korunmasından Doğan İstisna 191
III. İFAYA ZORLAMA VE İFANIN İCRASI 192
A. İFA DAVASI YARGILAMASI 192
B. İFA KARARININ İCRASI 192
IV. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN TAZMİNAT SORUMLULUĞUNUN TEMEL
KURALI : TBK M. 112 193
A. TBK M. 112’NİN TEMEL KURAL NİTELİĞİNDE OLMASI 193
1. GENEL OLARAK 193
2. TBK m.112’NİN UYGULAMA ALANIN GENİŞLETİLMESİ 195
a. BAŞLANGIÇTAKİ SUBJEKTİF İMKANSIZLIKTA TBK m. 112
HÜKMÜNÜN UYGULANMASI 195
aa. İmkansızlık Çeşitleri 195
aaa. Başlangıçtaki İmkansızlık - Sonraki İmkansızlık Ayrımı 196
bbb. Sübjektif İmkansızlık – Objektif İmkansızlık Ayrımı 197
ccc. Başlangıçtaki Subjektif İmkansızlıkta TBK m. 112’nin
Uygulanması 198
b. GEÇİCİ İMKANSIZLIKTA UYGULANMAMASI 201
aa. Sürekli İmkansızlık – Geçici İmkansızlık Ayrımı 201
bb. Geçici İmkansızlıkta Temerrüt (TBK m. 117 vd.) Hükümlerinin
Uygulanması 202
cc. Parça Borçlarında 204
dd. Sürekli İmkansızlık Sonuçlarının Uygulanacağı Geçici İmkansızlık
Halleri 205
aaa. İmkansızlığın Ne Zaman Sona Ereceğinin Belirli Olması 205
bbb. Sözleşme Amacına Aykırılık 205
a’. Genel Olarak 205
b’. Amacın Başka Şekilde Gerçekleşmesi 206
aa’. Kavram 206
bb’. Hukuki Sonucu 206
c’. Amacın Bozulması (Çökmesi) 207
aa’. Kavram 207
bb’. Hukuki Sonucu 208
ee. Geçici İmkansızlığın Sürekli İmkansızlığa Dönüşmesi 211
aaa. Genel Olarak 211
bbb. Mutlak Kesin Vadeli Sözleşmelerde 212
ff. Tek taraflı Sözleşmelerde 213
gg. Ani Edimli Yapmama Borçlarında 214
hh. Sürekli Edimli Sözleşmelerde 214
c. ALACAKLININ SORUMLU OLDUĞU İMKANSIZLIKTA
UYGULANMASI 214
d. SÖZLEŞMENİN HER İKİ TARAFININ İMKANSIZLIKTAN
SORUMLU OLMASI 217
e. OLUMLU SÖZLEŞME İHLALİNDE UYGULANMASI 217
f. YENİ HUKUK KURUMLARINDA UYGULAMASI 217
aa. Sözleşme Öncesi Kusurlu Davranıştan Sorumluluk (Culpa in
Contrahendo) 218
bb. Güven Sorumluluğu 220
cc. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Sözleşme 221
3. İFA İMKANSIZLIĞININ BENZER KURUMLARDAN AYIRT
EDİLMESİ 223
a. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜNDEN AYIRT EDİLMESİ 223
b. SÖZLEŞMENİN OLUMLU İHLALİNDEN AYIRT EDİLMESİ 223
B. TBK M. 112’NİN TAMAMLAYICI KURAL NİTELİĞİNDE OLMASI 223
C. TBK M. 112’NİN UYGULAMA ALANI 223
1. GENEL OLARAK 223
2. TBK m. 112’NİN HAKSIZ FİİLLE (TBK m. 49 vd.) OLAN İLİŞKİSİ 224
a. SÖZLEŞME İHLALİNDE HUKUKA AYKIRILIK 224
b. TBK m. 112’NİN HAKSIZ FİİLLE (TBK m. 49 vd.) OLAN İLİŞKİSİ 226
c. TBK m. 112’NİN BORÇLU TEMERRÜDÜ (TBK m. 117 vd) İLE
İLİŞKİSİ 227
d. TBK m. 112 vd. HÜKÜMLERİNİN TBK ÖZEL HÜKÜMLERİ İLE
OLAN İLİŞKİSİ 228
§ 56. İFANIN İMKANSIZLAŞMASI 231
I. GENEL OLARAK 231
II. YASAL DAYANAK 231
III. KAVRAM 232
A.GENEL OLARAK 232
1. GİRİŞ 232
2. İMKANSIZLIK TEORİLERİ 233
a. ŞART TEORİSİ 233
b. BEKLENMEZLİK TEORİSİ 233
c. KARMA TEORİ 233
B. GÖRÜNÜM ŞEKİLLERİ 234
1. MADDİ İMKANSIZLIK 235
2. HUKUKİ İMKANSIZLIK 235
a. GENEL OLARAK 235
bb. Edimin Yerine Getirilmesinin Kanun veya Yetkili Makam Kararıyla
Yasaklanması 237
cc. Borcun İfa Edilebilmesi İçin Gerekli Olan İdari Makam Kararının ve
Verdiği Yetkinin veya İznin Kalkması 237
IV. OBJEKTİF VE SUBJEKTİF İMKANSIZLIK AYRIMI 238
A. GENEL OLARAK 238
B. AYRIM KRİTERİ 238
1. GENEL OLARAK 238
a. İMKANSIZLIĞIN ETKİLİ OLDUĞU KİŞİ KRİTERİ: BORÇLU 238
aa. Dar İmkansızlık Görüşü 238
bb. Geniş İmkansızlık Görüşü 239
b. İFA İHLALİ ÇEŞİDİ KRİTERİ 241
C. SONRAKİ SUBJEKTİF İMKANSIZLIĞIN İMKANSIZLIK
HÜKÜMLERİNE TABİ OLMASI 241
1. GELENEKSEL İMKANSIZLIK GÖRÜŞÜ 241
2. TEMERRÜT GÖRÜŞÜ 242
D. SUBJEKTİF İMKANSIZLIK SAYILAN HALLER 243
1. HİZMET/İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN HİZMET VE İŞ GÖRME
EDİMİ 243
2. SÖZLEŞME KONUSU MALIN SONRADAN ELDEN ÇIKMASI (ÇİFTE
SATIM YA DA ÇİFTE KİRALAMA VEYA MALIN ÇALINMASI) 243
a. SÖZLEŞME KONUSU MALIN SONRADAN RIZAEN ELDEN
ÇIKMASI (ÇİFTE SATIŞ/ÇİFTE KİRALAMA) 244
b. SÖZLEŞME KONUSU MALIN SONRADAN RIZA DIŞI ELDEN
ÇIKMASI (MALIN ÇALINMASI) 246
E. SUBJEKTİF İMKANSIZLIKTAN AYRILMASI GEREKEN DURUMLAR 247
1. KİŞİYE MUTLAK SURETTE BAĞLI EDİMLERDE İMKANSIZLIK 247
a. KİŞİYE MUTLAK SURETTE BAĞLI EDİMLERİN
İMKANSIZLIĞININ OBJEKTİF NİTELİĞİ 247
b. KİŞİYE MUTLAK SURETTE BAĞLI EDİMLERİN
İMKANSIZLIĞIN SUBJEKTİF NİTELİĞİ 247
2. CİNS BORCUNUN VE PARA BORCUNUN İMKANSIZ OLAMAMASI 249
a. CİNS BORCUNUN İMKANSIZ OLMAMASI 249
b. PARA BORCUNUN İMKANSIZ OLAMAMASI 249
3. YAPMAMA BORCUNUN İMKANSIZLAŞMASI 250
4. AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ 251
a. GENEL OLARAK 251
b. SÖZLEŞMEYE MÜDAHALENİN HUKUKİ TEMELİ 252
c. SÖZLEŞMENİN DEĞİŞEN ŞARTLARA UYARLANMASI İLKESİ 254
d. İŞLEM TEMELİNİN ÇÖKMESİ 255
aa. Genel Olarak 255
bb. İşlem Temelinin Hukuki Temeli 257
aaa. Uyarlama Boşluğu 257
bbb. Uyarlama Boşluğunun Dürüstlük Kuralıyla Düzeltilerek Doldurulması 257
ccc. Yargı Uygulaması 259
cc. İşlem Temelinin Çökmesinin Görünüm Şekilleri 260
aaa. İşlem Temelinin Başlangıçtaki Eksiklikleri (Temel Yanılgısı/
Hatası) 261
bbb. İşlem Temelinin Sonradan Çökmesi 261
a’. Aşırı ifa Güçlüğü 261
aa’. Genel İfa Güçlüğü 261
bb’. Özel İfa Güçlüğü: Karşılıklı Sözleşmelerde Edimler
Arasındaki Dengenin Bozulması 262
b’. Amacın Boşa Çıkması 263
e. İFA GÜÇLÜĞÜNÜN İFA İMKANSIZLIĞI İLE OLAN İLİŞKİSİ VE AYIRT EDİLMESİ 265
f. YASAL DAYANAK 265
g. İMKANSIZLIK ÇEŞİTLERİ İÇİNDEKİ YERİ 266
aa. Ahlaki Nedene Dayanan Aşırı İfa Güçlüğü (Ahlaki İmkansızlık) 266
bb. Pratik Nedene Dayalı Aşırı Masraf Güçlüğü (Pratik İmkansızlık) 268
cc. Ekonomik Nedene Dayalı Aşırı İfa Güçlüğü (Ekonomik İmkansızlık) 268
H. HUKUKİ OLGULARI 269
aa. Genel Olarak 269
bb. İşlemin Temelinin Çökmesinin Hukuki Olguları 270
aaa. İşlem Temelini Oluşturan Olgunun Esaslı Değişmesi 270
a’. İşlem Temeli Kavramı 270
b’. İşlem Temelinin Sonradan Değişmesi 272
c’. Sözleşmedeki İşlem Temeli Olgusunun Dürüstlük Kuralına Aykırı Düşecek Şekilde Esaslı Değişmesi 272
bbb. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Durumun Öngörülemez
ve Olağanüstü Nitelik Taşıması 272
a’. Genel Olarak 272
b’. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Durumun Öngörülemez
Bir Durum Oluşturması 273
c’. İşlem Temelini Çökertecek Olağanüstü Bir Durum Söz
Konusu Olmalı 275
ccc. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Durumun Beklenemez
Bir Durum Oluşturması 277
ddd. Sözleşmede Uyarlama Kaydının Bulunmaması 278
eee. Borçludan Kaynaklanmaması 279
fff. Borçlu, Borcunu Henüz İfa Etmemiş veya Saklı Tutarak İfa
Etmiş Olmamalı 279
ı. HUKUKİ SONUCU 280
aa. Sözleşmenin Uyarlanması 281
bb. Sözleşmeden Dönme Hakkı 283
V. BORÇLUNUN SORUMLU OLDUĞU İMKANSIZLIK – BORÇLUNUN
SORUMLU OLMADIĞI İMKANSIZLIK AYRIMI 284
A. GENEL OLARAK 284
B. SÖZLEŞME İLİŞKİSİNE ETKİSİ : SÖZLEŞME İLİŞKİSİNİN DEVAM
ETMESİ 285
VI. BORÇLUNUN SORUMLU OLDUĞU İMKANSIZLIK (TBK M. 112) 286
A. HUKUKİ OLGULARI 286
1. SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK 286
a. Neticenin Hukuka Aykırılığı Görüşü 286
b. Davranışın Hukuka Aykırılığı Görüşü 287
c. Hukuka Aykırılık ve Kusur 287
2. SONRAKİ OBJEKTİF İMKANSIZLIK 287
a. SONRAKİ İMKANSIZLIK SÖZ KONUSU OLMALI 287
b. OBJEKTİF İMKANSIZLIK SÖZ KONUSU OLMALI 287
3. BORÇLUNUN SORUMLU OLMASI 287
a. BORÇLUNUN KUSURUNDAN SORUMLULUĞU 288
aa. Genel Olarak 288
bb. Sözleşmesel Kusur Kavramı 288
cc. Sözleşmesel Kusurun Unsurları 288
aaa. Sözleşmesel Kusurun Subjektif Unsuru 289
bbb. Sözleşmesel Kusurun Objektif Unsuru 290
a’. Genel Olarak 290
b’. Kusur Çeşitleri 290
c’. İhmalin objektifleştirilmesi : Gerekli Özen ve Özeni
Derecelendirme Ölçütü 292
d’. Objektifleştirilen İhmalin (Kusurun) Hukuka Aykırılıktan
Farkı 294
dd. Borçlunun Her Türlü Kusurdan Sorumlu Olması 296
ee. Borçlunun Sorumluluğunun Kapsamı 298
aaa. Sorumluluğun Kapsamı : İşin Özelliği 298
bbb. Sorumluluğun Kapsamının Haksız Fiil Hükümleri ile Tamamlanması 299
ff. Kusurun İspatı 301
b. BORÇLUNUN KUSURU OLMAKSIZIN SORUMLULUĞU 302
aa. Genel Olarak 302
aaa. Kanun Kuralı ile Borçlunun Sorumluluğunun Düzenlenmesi 302
bbb. Sözleşme Hükmü ile Borçlunun Sorumluluğu Üstlenmesi 303
c. BORÇLUNUN YARDIMCI KİŞİNİN FİİLİNDEN SORUMLULUĞU 304
aa. Genel Olarak 304
bb. Sorumluluğu Oluşturan Olgular 305
aaa. Zarar Verenin Borçlunun Rıza Verdiği Yardımcı Kişisi
Olması 306
a’. Yardımcı Kişi 303
b’. Benzer Kavramlardan farkı 308
aa’. Organdan farkı 308
bb’. Vekilden farkı 308
cc’. Çalışandan farkı 309
bbb. Borç İlişkisinde Yardımcı Kişi ile Borcun İfasının veya
Hakkın Kullanılmasının Mümkün Olması 311
a’. Sözleşme İlişkisi Bulunmalı 311
b’. Sözleşmenin İfasında Yardımcı Kişi Kullanılması Mümkün
Olmalı 311
ccc. Alacaklının Rızasıyla İfanın veya Hakkın Kullanılmasının
Yardımcı Kişiye Bırakılması 312
ddd. Yardımcı Kişinin Kendisine Bırakılan İşin İfası Esnasında
Alacaklıya Zarar Vermesi 312
a’. Genel Olarak 312
b’. Yardımcı Kişinin Borçlunun Borçlandığı İşin İfasına Aykırı
Fiili İle Alacaklıya Zarar Vermesi 313
c’. Yardımcı Kişinin Zarar Verici Fiili ile Sözleşmedeki Borç
Arasında Fonksiyonel Bağ/ Birliktelik Olmalı 314
d’. Alacaklının Zararı 315
e’. Uygun Nedensellik Bağı 315
eee. Yardımcı Kişinin Davranışı Borçluya Farazi Olarak
Yüklenebilmeli (Farazi Kusur) 315
fff. Borçlunun Yardımcı Kişinin Fiilinden Sorumsuzluğunun
Kaldırılmamış veya Sınırlandırılmamış Olması (Sorumsuzluk
Anlaşması/ Kaydı) 317
a’. Sorumsuzluk Anlaşması/Kaydı 317
b’. Sınırlandırılması 318
ggg. Hukuki Sonucu 319
4. ALACAKLININ ZARARI 319
a. Klasik Zarar Kavramı 319
b. Normatif Zarar 320
aa. Ticari Değer Düşmesi 321
bb. Beklenen Zevk/Keyif Beklentisinden Mahrum Kalma Zararı 322
cc. Fayda Sağlamayan Harcama Zararları 322
dd. Ev İşleri Zararı 323
c. Zarar Çeşitleri 323
aa. Sözleşmeye Olan Güven Zararı (Olumsuz Yarar Zararı) 325
bb. Sözleşmenin İfa Edilmemesinden Doğan Zarar (İfa Yararı Zararı /
Olumlu Yarar Zararı) 326
aaa. Somut Zarar Yöntemi 328
bbb. Soyut Zarar Yöntemi 328
cc. Özen ve Koruma Yararından Doğan Zarar 329
dd. Üçüncü Kişinin (Yansıma) Zararının Tazmini 329
aaa. Dolaylı Temsil İlişkisinde 330
bbb. Borçlandıcı Tehlike Yükü 330
ccc. Koruma İlişkisinde 330
ee. Üçüncü Kişiyi Koruyucu İlişki (Sözleşme) 331
5. UYGUN NEDENSELLİK BAĞI 332
a. Genel Olarak 332
b. Sorumluluğun Sınırlandırılması 332
B. HUKUKİ SONUÇLARI 333
1. ZARARIN TAZMİNİ (TAZMİNAT) 333
a. MADDİ ZARARIN TAZMİNİ (MADDİ TAZMİNAT) 333
aa. Genel Olarak 333
bb. Haksız Fiil Sorumluluğuna İlişkin Hükümlerin Uygulanması 333
cc. Zararın ve Zarar Miktarının İspatı 334
dd. Zararı Hesaplama Anı 335
ee. Maddi Tazminatın Hesaplanması 336
aaa. Tazminatın Kapsamının Belirlenmesi 336
bbb. Tazminatın Ödenme Biçiminin Belirlenmesi 336
ccc. Tazminatın İndirilmesi 336
ddd. Alacaklının Yararlarının Denkleştirilmesi 337
ff. Tazminat Miktarının Hesaplanması 337
gg. Ceza Koşulu 338
b. KAİM DEĞERİN TALEP EDİLMESİ 338
aa. Genel Olarak 338
bb. Çeşitleri 339
aaa. Eşyadan Kaynaklanan Kaim Değer 339
bbb. Hukuki İşlemden Kaynaklanan Kaim Değerler 339
cc. Hukuki Olguları 340
aaa. Alacaklının İrade Beyanı 340
bbb. İfanın Sonradan İmkansızlaşması 341
ccc. İmkansızlaşan Edim Sonucunda Kaim Değerin Elde Edilmesi 341
a’. İmkansızlaşan Edimin Verme Edimi Olması 341
b’. İmkansızlaşan Edimle Kaim Değer Arasında Sıkı Ekonomik
Bağ Olması 341
c’. İmkansızlaşan Edimle Kaim Değer Arasında Ekonomik
Özdeşlik Bulunması 342
dd. Borçlunun Kaim Değerden Doğan Yan Yükümlülükleri 342
aaa. Kaim Değerle İlgili Bilgi Verme Yükümlülüğü 342
bbb. Kaim Değeri Koruma Yükümlülüğü 342
ee. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde 342
aaa. Kaim Değerin Asli Edimle Aynı Değerde Olması 343
bbb. Kaim Değerin Asli Edimden Düşük Değerde Olması 343
ccc. Kaim Değerin Asli Edimden Yüksek Değerde Olması 344
ff. Zamanaşımı Süresi 344
c. MANEVİ TAZMİNAT 345
d. ZAMANAŞIMI 345
2. SÖZLEŞMEDEN DÖNME 346
3. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE KARŞI EDİMİN
DURUMU 347
a. MÜBADELE (DEĞİŞİM) TEORİSİ 347
b. FARK TEORİSİ 347
c. ALACAKLININ SEÇİMLİK HAKKI GÖRÜŞÜ 348
C. BORÇLUNUN SORUMLULUĞUNUN KALDIRILMASI VEYA
SINIRLANDIRILMASI (SORUMSUZLUK ANLAŞMASI/KAYDI) 348
1. BORÇLUNUN KENDİ FİİLİNDEN SORUMSUZLUK ANLAŞMASI/
KAYDI 348
a. GENEL OLARAK 348
b. BORÇLUNUN AĞIR KUSURUNU KONU ALAN VE ÖNCEDEN
YAPILAN SORUMSUZLUK ANLAŞMALARININ KESİN
HÜKÜMSÜZLÜĞÜ 350
bb. Hukuki Olguları 350
aaa. Anlaşmanın Sözleşme Hükmünde Yer Alması 350
bbb. Anlaşmanın Borçlunun Sözleşmeye Aykırı Fiilinden Önce
Yapılmış Olması 352
ccc. Anlaşmanın Borçlunun Ağır Kusurunu Düzenlemesi 352
cc. Hukuki Sonucu : Kesin Hükümsüzlük 354
dd. Özel Durumlar 355
aaa. Hizmet Sözleşmesinde 355
bbb. Kanun ya da Yetkili Makamlar Tarafından Verilen İzinle
Yürütülen Uzmanlığı Gerektiren Bir Hizmet, Meslek veya
San’atla İlgili Anlaşmalarda 356
ccc. Yardımcı Kişinin Fiilinden Doğan Sorumluluk ile İlgili
Anlaşmalarda 358
VII. BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI İMKANSIZLIK (TBK m. 136) 359
A. GENEL OLARAK 359
1. SÖZLEŞME RİSKİ 359
2. RİSK TÜRLERİ 360
a. EDİM RİSKİ (HASARI) 360
b. KARŞI EDİM RİSKİ (HASARI) 360
B. BORÇLUNUN YAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 361
1. İMKANSIZLIĞI GECİKMEKSİZİN BİLDİRME 361
2. ZARARIN ARTMAMASI İÇİN GEREKLİ ÖNLEM ALMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 362
C. HUKUKİ OLGULARI 362
1. GEÇERLİ BİR BORCUN BULUNMASI 362
2. SONRAKİ OBJEKTİF İMKANSIZLIĞIN GERÇEKLEŞMESİ 363
3. BORÇLUNUN SORUMLU OLMAMASI 364
D. HUKUKİ SONUÇLARI 364
1. GENEL OLARAK 364
a. KURAL: BORÇLUNUN BORCUNUN SONA ERMESİ (EDİM
RİSKİNİN/HASARININ ALACAKLIDA OLMASI) 364
aa. Edim Yükümlülüğünün Sona Ermesi (Edim Riskinin/Hasarının
Alacaklıda Olması) 364
bb. Sözleşmenin Durumu 366
cc. Asli Edime Bağlı Hak ve Borçların Durumu 367
dd. İfanın Sonradan Mümkün Hale Gelmesi 367
b. İSTİSNA: SÖZLEŞMEDEN DOĞAN İSTİSNA: EDİM HASARINA
BORÇLUNUN KATLANACAĞININ KARARLAŞTIRILMASI 368
c. ALACAKLININ KAİM DEĞERİ TALEP ETMESİ 368
2. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE 369
a. KURAL : KARŞI EDİMİ TALEP HAKKININ SONA ERMESİ
(KARŞI EDİM RİSKİNİN/HASARININ BORÇLUDA OLMASI) 369
b. İSTİSNALAR 370
aa. Sürekli Edimli Sözleşmelerde 370
bb. Sözleşmeden Doğan İstisna: Karşı Edim Hasarına Alacaklının Katlanacağının Kararlaştırılması 370
c. DİĞER HALLER 371
aa. Alacaklının Sorumlu Olduğu İmkansızlıkta 371
bb.Risk Alanında Gerçekleşen Beklenmeyen Hal Durumunda 372
cc. Alacaklının Kaim Değer Elde Etmesi 372
3. İFA EDİLMİŞ KARŞI EDİMİN İADESİ 373
a. SÖZLEŞMEYE DAYALI TALEP NİTELİĞİNDE OLMASI 373
b. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASI 375
VIII. KISMİ İMKANSIZLIK – TAM İMKANSIZLIK AYRIMI 377
A. GENEL OLARAK 377
B. ÇEŞİTLERİ 377
1.Nitelik Bakımından Kısmi İfa (Niteliksel Kısmi İmkansızlık), 377
2. Yer Bakımından Kısmi İfa (Yersel Kısmi İmkansızlık) Ve Zaman Bakımından Kısmi İfa (Zamansal Kısmi İmkansızlık). 378
3. Nicelik Bakımından Kısmi İfa (Niceliksel Kısmi İmkansızlık), 378
C. YASAL DÜZENLEME 379
D. KISMİ İMKANSIZLIĞIN HUKUKİ OLGULARI 380
1. EDİMİN BÖLÜNEBİLİR OLMASI 375
2. ALACAKLININ KISMİ EDİMİ RET HAKKININ BULUNMAMASI 381
E. KISMİ İMKANSIZLIĞIN SONUÇLARI 381
1. GENEL OLARAK 381
a. KURAL : BORCUN KISMEN SONA ERMESİ 381
b. TAM İMKANSIZLIK HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASI 382
c. ALACAKLININ KAİM DEĞERİ TALEP HAKKI 382
2. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE 382
a. KURAL : BORÇLUNUN BORCUNUN KISMEN İMKANSIZLAŞMASI
VE KISMİ KARŞI EDİMİN TALEP EDİLEBİLMESİ 382
aa. Borcun Kısmen Sona Ermesi 382
aaa. Şartları 383
a’. Borcun Kısmen İmkansızlaşması 383
b’. Alacaklının Kısmi İfaya Razı Olması 383
c’. Karşı Edimin Bölünebilir Olması 384
bbb. Sonuçları 384
b. TAM İMKANSIZLIK HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASI 385
3. SÜREKLİ BORÇ İLİŞKİLERİNDE KISMİ İMKANSIZLIK 385
§ 57. SÖZLEŞMENİN OLUMLU İHLALİ 387
I. KAVRAM 387
II. HUKUKİ OLGULARI 389
A. SÖZLEŞMENİN OLUMLU İHLALİ 389
1. EDİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ: KÖTÜ İFA 389
a. KÖTÜ İFA (GEREĞİ GİBİ İFA ETMEME) 389
b. KÖTÜ İFANIN YANLIŞ EDİMLE (ALİUD) İFADAN AYRILMASI 391
aa. Yanlış Edimle (Aliud) İfa Kavramı 391
bb. Cins Borçlarında Yanlış Edimle (Aliud) İfa 391
cc. Parça Borçlarında Yanlış Edimle (Aliud) İfa 392
2. YAN YÜKÜMLÜLÜKLERİN İHLALİ 393
a. YAN YÜKÜMLÜLÜKLER 393
aa. Genel Olarak 389
bb. Hukuki Niteliği 394
cc. Dogmatik Temeli ve Kaynağı 395
aaa. Sosyal Temas Görüşü 396
bbb. Yeknesak Koruma Yükümlülüğü İlişkisi Görüşü 396
ccc. Güven Sorumluluğu Görüşü 396
dd. Görünüm Çeşitleri 397
aaa. Özen Gösterme ve Koruma Yükümlülükleri 397
bbb. Bilgi Verme Ve Açıklama Yükümlükleri 399
ccc. Sağlama Yükümlülüğü 396
ddd. İşbirliği Yapma Yükümlüğü (Mitwirkungspflichten) 400
eee. Diğer Yan Yükümlülükler 401
3. ARZULANAN SÖZLEŞMENİN ÇÖKMESİ 401
4. YAPMAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ 402
B. ZARAR 402
C. UYGUN NEDENSELLİK BAĞI 402
D. BORÇLUNUN SORUMLU OLMASI 403
III. HUKUKİ SONUÇLARI 403
A. ZARARIN TAZMİNİ 403
B. DÖNME HAKKI 403
§ 58. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ 407
I.GENEL OLARAK VE DİĞER İFA İHLALLERİ İLE OLAN İLİŞKİSİ 407
A. YASAL DAYANAK 407
B. KAVRAM 408
C. UYGULAMA ALANI: KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN
SÖZLEŞMELERDE 409
II. BORÇLU TEMERÜDÜNÜN HUKUKİ OLGULARI 410
A. GENEL OLARAK 410
1. EDİMİN (BORCUN) İFASI MÜMKÜN OLMALI 411
2. BORÇ MUACCEL OLMALI 411
3. BORÇLUYA İHTAR YAPILMIŞ OLMALI 413
a. KURAL: ALACAKLININ İHTARI 413
aa. Genel Olarak 413
bb. İhtarın Kapsamı 414
cc. İhtara Bağlanabilen Ek Olgular 416
dd. İhtarın Doğru Yerde ve Uygun Zamanda Yapılması 417
ee. Hukuki Niteliği 418
gg. İhtar Yerine Geçen İşlemler 419
hh. İhtarın Hukuki Sonuçlarını Doğurduğu An: Uygun Tepki Süresi
Sonu 420
b. İSTİSNA: İHTARA GEREK OLMAYAN (İHTAR YERİNE GEÇEN)
DURUMLAR - BORCA AYKIRILIKTA BORÇLUNUN İHTARSIZ
TEMERRÜDE DÜŞMESİ - 422
aa. Belirli Vadeli Borçlar 422
aaa. Belirli Vadenin Taraflarca Birlikte Tespit Edilmesi 424
bbb. Belirli Vadeyi Tespit Yetkisinin Sözleşmede Taraflardan
Birine İhbar Yoluyla Tanınmış Olması 425
bb. İhtar Şartının Sözleşme Veya Kanun Hükmü İle Kaldırılması
veyahut Mahkeme Kararıyla Belirlenmesi 426
cc. İhtar Yapılmasının Dürüstlük Kuralına Göre Beklenemeyeceği
Haller 427
dd. Borçlunun Borcunu Ödemeyeceğini Kesin Olarak Bildirmesi 428
4. BORÇLUNUN BORCUNU İFA ETMEMESİ YÜKÜMLÜLÜĞÜNE AYKIRI
OLMALI 429
a. ALACAKLI TEMERRÜDE DÜŞMEMELİ 429
b. BORÇLUNUN İFADAN KAÇINMA İMKANI BULUNMAMALI 429
aa.Borçlunun İfadan Kaçınma Defi Hakkını Kullanmaması 429
bb. Erteleme Sözleşmesi Söz Konusu Olmamalı 430
III.BORÇLUNUN TEMERRÜDÜNÜN SONA ERMESİ 430
IV. HAKSIZ FİİLDE BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ 432
V.SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ 432
VI. BORÇLU TEMERRÜDÜNÜN HÜKÜMLERİ 432
A. GENEL OLARAK 432
1. GECİKME TAZMİNATI 433
a. GENEL OLARAK 433
b. GECİKME TAZMİNATI İÇİN EK HUKUKİ OLGU : BORÇLUNUN
KUSURLU OLMASI 433
c. GECİKME ZARARININ NİTELİĞİ 433
d. GECİKME ZARARININ KAPSAMI 434
aa. Genel Olarak 434
bb. Gecikme Zararı Kalemleri 435
cc. Gecikme Zararının İspatı 435
B. BEKLENMEDİK HALDEN SORUMLULUK 435
1. GENEL OLARAK 435
2. HUKUKİ OLGULARI 436
a. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ DURUMUNDA BORCUN İHLALİNE
NEDEN OLAN BEKLENMEYEN BİR HALİN GERÇEKLEŞMESİ 437
aa. Beklenmeyen Halin İfayı Engellemesi 437
bb. Mücbir Sebebin İfayı Engellemesi 438
b. BORCUN İHLALİNİN KAÇINILMAZ OLMASI 438
aa. Borcun İhlalinin Nispi Olarak Kaçınılmaz Oluşu (Beklenmeyen
Halin Gerçekleşmesi) 438
bb. Borcun İhlalinin Mutlak Olarak Kaçınılmaz Oluşu (Mücbir Sebebin
Gerçekleşmesi) 439
cc. Beklenmeyen Hal İle Mücbir Sebep Ayrımının Hukuki Sonuçları 440
c . UYGUN NEDENSELLİK BAĞI 440
d. BORÇLUNUN SORUMLULUKTAN KURTULUŞ KANITI
GETİREMEMESİ 441
aa. TEMERRÜDE DÜŞMEDE KUSURU OLMADIĞINI İSPAT 441
bb. ZARAR İLE NEDENSELLİK BAĞININ KESİLMESİ 442
3. HUKUKİ SONUCU 443
a. BORÇLUNUN SORUMLULUĞUNUN GENİŞLEMESİ 443
b. BORÇLUNUN SORUMLULUNUN AĞIRLAŞTIRILMASI 444
§ 59. ÖZEL DURUMLAR 445
I. PARA BORÇLARINDA TEMERRÜT: TEMERRÜT FAİZİ 445
A. GENEL OLARAK 445
1. PARA BORÇLARINDA FİKSİYON KURALI 445
2. FAİZİN BORÇLUNUN KUSURUNDAN BAĞIMSIZLIĞI 447
B. FAİZİN HESAPLANMASI 447
1. GENEL OLARAK 447
a. TEMERRÜT FAİZİNİN BAŞLADIĞI AN: TEPKİ SÜRESİ 448
b. GÖRÜNÜM ŞEKİLLERİ VE TAZMİNAT FAİZİ İLE OLAN İLİŞKİSİ 449
c. UYGULAMA ALANI 450
d. FAİZİN ZAMANAŞIMI 451
e. FAİZİN TEMİNATI 451
2. TEMERRÜT FAİZİNİN HUKUKİ OLGULARI 451
a. Temerüt Faizi Oranları 452
aa. Ülke Parası Borçlarında Temerrüt Faizi 452
aaa. Sözleşmesel (Akdi) Faiz 452
bbb. Yasal Faiz 453
a’. Ticari Olmayan İşlerde Gecikme Faizi 453
b’. Ticari İşlerde Temerrüt Faizi 454
bb. Yabancı Para Borcunda Gecikme Faizi 457
cc. Gecikme Faiz Oranının Üst Sınırı 457
dd. Faizlerde, İratlarda ve Bağışlamada Gecikme Faizi 458
ee. Bileşik Faiz Yasağı 459
C. AŞKIN (MUNZAM) ZARARIN TAZMİNİ 460
1. GENEL OLARAK 460
2. AŞKIN ZARARIN KAPSAMI VE İSPATI 460
3. BORÇLUNUN KURTULUŞ KANITI : KUSURLU OLMADIĞININ
İSPATI 464
4. ESAS ALACAĞIN YARGILAMASINDA BEKLENEN AŞKIN
ZARARIN TALEP EDİLEBİLMESİ 464
II. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE TEMERRÜT 465
A. GENEL OLARAK 465
B. UYGULAMA ALANI: KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELER 466
C. TEMERRÜDÜN HUKUKİ OLGULARI 468
1. GENEL OLARAK 468
2. ESASLI YÜKÜMLÜLÜĞÜN İFASINDA TEMERRÜDE DÜŞÜLMESİ 468
3. TEMERRÜT OLGULARINA EK HUKUKİ OLGU: BORÇLUYA
UYGUN SÜRE VERİLMESİ 470
a. GENEL OLARAK 470
c. ŞEKLİ 471
d. VERİLEN SÜRENİN İÇERİĞİ: AÇIKLIK VE BELİRLİLİK 471
e. UYGUN SÜRE 472
f. VERİLEN SÜRENİN UYGUN OLMAMASININ HUKUKİ SONUCU 473
g. HAKİM TARAFINDAN UYGUN SÜRENİN BELİRLENMESİ 474
h. SÜRE VERİLMESİNİ GEREKTİRMEYEN DURUMLAR 475
aa. Borçluya Süre Verilmesi Anlamsızsa 475
aaa. Genel Olarak 475
bbb. Sözleşmenin Çökmesi 477
bb. Borcun İfası Alacaklı İçin Yararsızsa 477
cc. Nispi Kesin Vadeli İşlem Söz Konusuysa 479
aaa. Kesin Vadeli İşlem Kavramı 479
bbb. Nispi Kesin Vadeli İşlem 481
ccc. Diğer Durumlar 482
ddd. Özel Hükümler 483
D. ALACAKLININ ÜÇ AŞAMALI SEÇİMLİK HAKKI 484
1. GENEL OLARAK 484
a. ALACAKLININ ÜÇ AŞAMALI SEÇİM HAKKI 484
b. SEÇİM HAKKININ NİTELİĞİ 484
c. BİRİNCİ SEÇİM HAKKININ GERİ ALINABİLİRLİĞİ 485
d. SEÇİMLİK BEYANIN İÇERİĞİ 486
2. İLK SEÇİM HAKKI 486
a. BORCUN İFASINI İSTEME HAKKI 488
b. BORCUN İFASINDAN VAZGEÇME 488
3. İKİNCİ SEÇİM HAKKI 489
a. GENEL OLARAK 489
b. SEÇİM BEYANININ YAPILACAĞI AN 490
aa. Uygun Süre Verilen Hallerde 490
bb. Süre Verilmesi Gerekmeyen Hallerde 491
aaa. TBK m. 124 b. 1’e Göre Süre Verilmesinin Anlamsız Olması
Durumunda 492
bbb. TBK m. 124 b. 2’ye Göre Süre Verilmesinin Yararsız
Olması Durumunda 493
ccc. TBK m. 124 b. 3’e göre kesin vadeli işlem olması durumunda 493
c. İKİNCİ SEÇİM HAKKI VE SEÇİLEN HAKKA BAĞLANAN
SONUÇLAR 494
aa. Alacaklının Borcun İfa Edilmemesinden Doğan ZararınınTazmini 494
aaa. Alacaklının İfadan Vazgeçerek Borcun İfa Edilmemesinden
Doğan Zararının Tazminini İstemesi 494
bbb. İfa Menfaati Zararının (Olumlu Zararın) Tazmini 495
a’. Olumlu Zarar Kavramı 495
b’. Olumlu Zarar Kalemleri 496
c’. İfa Menfaati (Olumlu) Zararının Hesaplanacağı An 497
d’. Alacaklının Karşı Edim Yükümlülüğü Durumu 498
aa’. Mübadele (Değişim) teorisi 498
bb’. Fark teorisi 499
cc’. Alacaklının Hesaplama Yöntemine İlişkin Üçüncü Seçim
Hakkı 501
dd’. Alacaklının İfa Menfaati (Olumlu) Zararı Hesaplama
Yöntemine İlişkin Dördüncü Seçim Hakkı 502
aaa’. Somut Fark Metoduyla Hesaplama 502
bbb’. Soyut Fark Metoduyla Hesaplama 502
4. SÖZLEŞMEDEN DÖNME 502
a. YASAL DÜZENLEMENİN AMACI VE UYGULAMA ALANI 502
aa. Amacı 502
bb. Uygulama Alanı 504
cc. Dönme Hakkının Kullanılamayacağı Durumlar 505
dd. Dönme Hakkının Niteliği 507
ee. Dönme Hakkının Kullanılması 507
ff. Dönme Hakkının Şekli 508
gg. Alacaklının Seçimini Geri Alması 509
b. SÖZLEŞMEDEN DÖNMENİN HUKUKİ SONUÇLARI 509
aa. Genel Olarak 509
bb. Dönmenin Sözleşmeye Etkisi Konusunda Görüşler 510
aaa. Klasik Dönme Görüşü 510
bbb. Ayni Etkili Dönme Görüşü 511
ccc. Dönüşüm Görüşü 512
cc. Karşılıklı İfa Yükümlülüğünden Kurtulma Ve İfa Edilen Edimlerin
Geri İstemi 514
aaa. Sözleşmedeki Borçların Geçerliliğine Etkisi : Borçtan
Kurtarıcı Etki 514
bbb. İfa Edilmiş Edimlerin Geri Verilmesi (İadesi) 515
a’. Genel Olarak 515
c’. Aynen İfa, Aynen İfa Mümkün Olmazsa Değerinin
Ödenmesi 517
dd. Geri Verilecek Edimin İmkansızlaşması 517
aaa. İşgörme Ediminde Veya Kaçınma, Özellikle Katlanma
Ediminde 517
bbb. Maddi (Eşya) Ediminde 518
ee.Sözleşmenin Hükümsüz Kalması Sebebiyle Uğradığı (Sözleşmeye
Güvenden Doğan / Olumsuz) Zararın Giderilmesi İstemi 520
aaa. Sözleşmeye Güvenden Doğan (Olumsuz) Zarar 520
bbb. Sözleşmeye Güvenden Doğan (Olumsuz) Zararın Talep
Edilebilmesi 520
ccc. İfa Menfaati (Olumlu) Zararının Talep Edilebilmesi 521
ddd. Borçlunun Kusuru 522
eee. Hesaplanma Anı 522
fff. Sözleşmeye Güvenden Doğan (Olumsuz) Zarar Kalemleri 523
a’. Fiili Olumsuz Zarar Kalemleri 524
b’. Yoksun Kalınan Kazanç/Kar 525
aa’. Başka Bir Sözleşme Yapma Fırsatının Kaçırılması 525
bb’. Alacaklının Kendi Edimini İfa Etmeseydi Elde Edeceği
Yararlar 527
ggg. Gecikme Tazminatının Talep Edilmesi 527
hhh. Olumsuz Zararın Olumlu Zararla Sınırlandırılmaması 528
ııı. Zararın İspatı 528
I. SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMELERDE TEMERRÜT 529
A. SÜREKLİ BORÇ İLİŞKİSİ KAVRAMI 529
B. SÜREKLİ EDİMLİ BORÇ İLİŞKİSİNİN SONA ERMESİ 530
1. SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMENİN KENDİLİĞİNDEN (DOĞRUDAN) SONA ERMESİ 530
a. SÜRENİN SONA ERMESİ 530
b. DİĞER KENDİLİĞİNDEN SONA ERME SEBEPLERİ 531
aa. Ölüm 531
bb. Fiil Ehliyetinin Kaybı Veya Sınırlandırılması 531
cc. Ödemeden Aciz 531
dd.İflas 532
2. SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMENİN HUKUKİ İŞLEMLE (DOLAYLI) SONA ERMESİ 532
a. FESİHLE SONA ERDİRME 532
aa. Olağan Fesihle Sona Erdirme 533
aaa.Genel Olarak 526
bbb. Olağan Fesih Hakkının Sınırları 533
a’. Fesih Süresi ve Fesih Dönemleri 533
b’. Dürüstlük Kuralına Aykırı Kullanım 534
bb. Olağanüstü Fesihle Sona Erdirme 534
aaa. Genel Olarak 534
bbb. Haklı Sebebin Hukuki Dayanağı 535
ccc. Haklı Sebeple Fesihle Sona Erdirme 536
a’. Kanuni Haklı Sebeple Sona Erme 536
aa’. Tipik (İsimli) Sözleşmelerde 536
bb’. Atipik (İsimsiz) Sözleşmelerde 537
b’. Genel Haklı Sebeple Sona Erdirme 537
c’. Sözleşmede Belirlenen Haklı Sebeple Sona Erdirme 537
ddd. Haklı Sebep 537
a’ Kavram 537
b’. Fesih Hakkının Kullanılması 539
b. SONA ERDİRME (İKALE) SÖZLEŞMESİ İLE SONA ERDİRME 540
C. SÜREKLİ BORÇ İLİŞKİSİNDE TEMERRÜT 540
1. KURAL : İFA VE GECİKME TAZMİNATI İSTEMİ 541
2. SEÇİMLİK HAK: SÖZLEŞMENİN FESHİ VE SÖZLEŞMENİN
SÜRESİNDEN ÖNCE SONA ERMESİ YÜZÜNDEN UĞRADIĞI
ZARARIN GİDERİLMESİ İSTEMİ 541
KAYNAKÇA 545
KAVRAM ENDEKSİ 569