Bu çalışma, Birinci Meclis döneminin siyasal rejimini ve özellikle 1920 ila 1923 yılları arasında yürütme erkini, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetini ele almıştır. Eser ile, TBMM Hükümetinin bugüne kadar derli toplu bir şekilde incelenmeyen karar ve uygulamalarını incelemek, kurtuluşu ve kuruluşu gerçekleştiren kadronun, feodal kalıntılardan yeni Türkiye Devleti’ne ve geleceğe siyasi ve hukuki anlamda nasıl bir merdiven uzattığını tespit etmek hedeflenmiştir.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
SUNUŞ VII
İÇİNDEKİLER IX
KISALTMALAR XIII
GİRİŞ 1
BİRİNCİ KISIM
BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HÜKÜMETİNİN KURULUŞU VE HÜKÜMETİN YAPISINDA GERÇEKLEŞEN DEĞİŞİKLİKLER
I. GEÇİCİ İCRA ENCÜMENİNDEN İLK HÜKÜMETE: İCRA VEKİLLERİNİN SURET-İ
İNTİHABINA DAİR KANUN 9
İcra Vekillerinin Suret-i İntihabına Dair Kanun Tartışmaları 11
Kanunun Özellikleri 17
Hükümet İşlerinden Sorumlu Olacak Kişiler ve Bunların Yetkileri 19
II. 47 SAYILI KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİĞE KADAR VEKÂLET SEÇİMLERİ
VE SİYASİ İSTİKRARSIZLIK 19
Nazım Resmor’un Dâhiliye Vekilliği 21
Celaleddin Arif Bey’in Adliye Vekilliği 25
III. VEKİL SEÇİMİNDE ADAY GÖSTERME YÖNTEMİNİN KABULÜ: 47 SAYILI
KANUN 26
IV. ADAY GÖSTERME YÖNTEMİNİN TERKİ: 244 SAYILI KANUN 30
Kuvvetler Ayrılığı Sorunu: Sorumlu İcra Vekilleri Heyeti Başkanı ve Kabine Önerisi 31
Heyet-i Vekilenin Sorumluluğu ve Görevleri 32
Tasarıya Karşı Görüşler 34
Mustafa Kemal Paşa’nın Tasarıyla İlgili Görüşleri 35
Tasarının Komisyona Geri Gönderilmesi 37
Tasarının Yeniden Meclis Gündemine Alınması 38
Eleştiriler 39
Tasarının Amacı: Mahmut Esat Bey’in Açıklamaları 40
Tasarının Değiştirilerek Kabulü 41
İcra Vekilleri Heyeti Başkanlığının Vekâletle Bağdaşması Sorunu 41
Vekili Muvakkat Tartışması 42
Tasarı ile Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun Değiştirilmesi İstemi 43
Usul Tartışmaları 43
V. VEKİLLERİN İSTİFASI VE İCRA VEKİLLERİNİN YENİDEN SEÇİMİ 44
VI. İCRA VEKİLLERİ HEYETİNİN GÖREV VE SORUMLULUKLARI: TARTIŞMALAR
VE BELİRSİZLİK 44
VII. 244 SAYILI KANUN VE SİYASAL REJİME ETKİSİ 45
İKİNCİ KISIM
TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU VE SİYASAL REJİM
BİRİNCİ BÖLÜM
YENİ DEVLETİN ANAYASASI
I. ULUS DEVLET İNŞASINDA HALKÇILIK ÖĞESİ 47
II. HALKÇILIK PROGRAMI VE HALKÇILIK BEYANNAMESİ 49
III. TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU LAYİHASI ÜZERİNDEKİ TARTIŞMALAR 54
IV. YENİ TÜRKİYE DEVLETİ’NİN İLK ANAYASASI 60
V. MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN ANAYASAL GELİŞMELERE VE TEŞKİLÂT-I
ESASİYE KANUNU’NA BAKIŞI 68
VI. TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU VE KANUN-I ESASİ: İKİ ANAYASALI
DÖNEM 70
İKİNCİ BÖLÜM
SİYASAL REJİM
I. MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ 71
II. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNDE MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ 75
“Salâhiyet-i Fevkaladeyi Haiz Bir Meclis” 76
Yasama ve Yürütme Erklerinin TBMM’de Toplanması 77
İcra Vekilleri Heyetinin Meclis Tarafından Seçilmesi 77
Yürütmenin Yasamayı Etkileme Aracından Yoksun Olması 78
Devlet Başkanı Makamının Yokluğu 78
İstimrar İlkesi 79
III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HÜKÜMETİ UYGULAMASINDA MECLİS
HÜKÜMETİ SİSTEMİNDEN SAPMALAR 79
ÜÇÜNCÜ KISIM
İCRA VEKİLLERİ HEYETİ
BİRİNCİ BÖLÜM
İCRA VEKİLLERİ HEYETİ SEÇİMLERİ
I. ŞERİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 83
II. SIHHİYE VE MUAVENETİ İÇTİMAİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 84
III. İKTİSAT VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 85
IV. MAARİF VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 86
V. ADLİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 87
VI. MALİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 89
VII. NAFIA VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 89
VIII. DÂHİLİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 91
IX. MÜDAFAA-İ MİLLİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 93
X. HARİCİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 94
XI. ERKÂN-I HARBİYE-İ UMUMİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 94
İKİNCİ BÖLÜM
İCRA VEKİLLERİ HEYETİNİN SİYASAL DENETİMİ
I. İCRA VEKİLLERİ HEYETİNE YÖNELTİLEN GENSORULAR 97
II. ŞERİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 99
III. İKTİSAT VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 100
IV. MAARİF VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 101
V. ADLİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 102
VI. MALİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 104
VII. NAFIA VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 105
VIII. DÂHİLİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 106
IX. MÜDAFAA-İ MİLLİYE VEKÂLETİNE VE ERKÂN-I HARBİYE-İ UMUMİYE
VEKÂLETİNE(RİYASETİNE) YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 109
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İCRA VEKİLLERİ HEYETİNİN KARARLARI VE UYGULAMALARI
I. ADLİ KONULARDAKİ DÜZENLEMELER 113
Hükümetin Tehcir Yargılamalarına İlişkin Tutumu 113
İşgal Altında Kalan Mahkemelerdeki Davalara İlişkin Kararlar 115
Savaş Suçlarının Niteliği ve Yargı Yerleri 118
Osmanlı’dan Ayrılan Arap Vilayetlerince Verilen Yargı Kararları Sorunu 119
Divan-ı Harplerle İlgili Düzenlemeler 119
Yargılamaların Tecili 120
Kamu Görevlilerinin Yargılanmasıyla İlgili Düzenlemeler 121
Suçlarla İlgili Özel Kararnameler 121
Adli Meselelerle İlgili Nizamname Biçimindeki Düzenlemelerin İçeriği 122
II. MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE İDARİ DÜZENLEMELER 124
İşgal Edilen Yerlerde Görevli Memurlarla İlgili Düzenlemeler 124
Memur Kadroları ve Çalışma Saatleri 127
Egemenliğin El Değiştirmesi ve Bu Durumun Resmi Belgelerde ve Kurumlardaki
Görünümü 128
Resmi Gazete’nin Çıkarılması 129
Sivas Vilayetinde Sıkıyönetim Uygulaması ve Kaldırılması 130
Savaş Döneminde Seyahat Özgürlüğü ve Güvenlikle İlgili Tedbirler 131
Milli Mücadele Dönemi’nde Hükümetin Haberleşme Üzerindeki Denetimi 132
Göç Sorunu, Terk Edilmiş Mallar ve Lozan Sonrasında Mübadele 135
III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ORDUSU VE ASKERİ DÜZENLEMELER 139
Düzenli Ordu Kurma Çabaları 139
Asker Temini Amaçlı Düzenlemeler 141
Askeri Taltifler, Terfiler ve Yardımlar 143
Asker İhtiyacına Rağmen Gerçekleştirilen Teciller 146
IV. MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE MALİ VE SOSYAL DÜZENLEMELER 147
Hükümetin Mali Yükümlülüklerle İlgili Düzenlemeleri 148
Tekâlifi Milliye Emirleri 152
Büyük Zafer Sonrası İstanbul’da Kamu Hizmeti Yapan Şirketler ile Türkiye Büyük Millet
Meclisi Hükümetinin İlişkisi 153
Sosyal Yardımlar 155
V. SAVAŞ DÖNEMİNDE KAMU SAĞLIĞIYLA İLGİLİ DÜZENLEMELER 159
VI. EĞİTİMLE İLGİLİ DÜZENLEMELER 161
SONUÇ 165
KAYNAKÇA 169
ÖZGEÇMİŞ 177