İdarenin denetim ve gözetim görevini yargı kararları ışığında analiz ederek, sorumluluğun esasları hakkında genel bir yargıyı oluşturmak maksadıyla bu çalışma kaleme alınmıştır. Bu kitapta idarenin denetim işlevinin görünüm biçimleri, denetim görevine ilişkin temel ilke ve gerekler ile faaliyet konularına göre idarenin denetim ve gözetim görev ve sorumluluğu konuları ele alınmıştır.
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER III
SUNUM IX
KISALTMALAR XI
BİRİNCİ BÖLÜM 1
İdarenin Denetim İşlevinin Görünüm Biçimleri 1
1. Terminolojik Belirleme 1
2. Denetim ve Gözetimin Amaç ve Yararları 3
3. Nicel ve Nitel Yönüyle Denetim 5
4. Geleneksel Denetleme Biçimleri 10
4.1. Yargı Dışı Denetim 11
4.1.1. Kamuoyu Denetimi 13
4.1.2. Siyasal Denetim 17
4.1.2.1. Parlamento Aracılığıyla Denetim 18
4.1.2.1.1. Parlamentonun Hükümeti Denetleme Teknikleriyle Yaptığı Denetim 18
4.1.2.1.2. Parlamento Adına Denetim 25
4.1.2.1.2.1. Genel Olarak Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) 25
4.1.2.1.2.2. Türkiye Kamu Denetçiliği Kurumu 26
4.1.2.1.2.3. Kamu Denetçiliği Kurumunun Görev ve Yetkileri 31
4.1.2.1.2.4. Şikâyetleri İnceleme Yöntemi 33
4.1.2.1.3. Kamu Harcamalarının Denetimi: Sayıştay 35
4.1.2.1.4. İnsan Hakları Denetimi 37
4.1.2.1.4.1. İnsan Haklarının Parlamento Çatısında Korunması 37
4.1.2.1.4.2.Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 39
4.1.2.2. Devlet Başkanının Denetim Araçları 44
4.1.2.2.1. Parlamenter Rejimde Denetim İşlevi 45
4.1.2.2.1.1. Dolaylı Denetim Araçları 45
4.1.2.2.1.2. Doğrudan Denetim: “Devlet Denetleme Kurulu” 46
4.1.2.2.2. Başkanlık Rejiminde Denetim İşlevi 47
4.1.3. İdari Denetim 50
4.1.3.1. İç(sel) Denetim 52
4.1.3.1.1. İç Kontrol 52
4.1.3.1.2. İç Denetim (Internal Audit) 54
4.1.3.1.3. Hiyerarşik Denetim 57
4.1.3.1.4. Teftiş (Inspection) 59
4.1.3.1.5. Değerlendirme (Evaluation) 65
4.1.3.3. Dış(sal) Denetim 71
4.1.3.3.1. Merkezi Yöntem 72
4.1.3.3.1.1. Vesayet Denetimi 72
4.1.3.3.1.2. İkili Görevle Denetim 78
4.1.3.3.1.3. Mali Yardımlar Aracılığıyla Denetim (Subvention) 80
4.1.3.3.2 Özel Denetim 81
4.1.3.3.3. Üst Kurullar Aracılığıyla Denetim 81
4.1.3.3.3.1. Üst Kurulların Görev ve Yetkileri 82
4.1.3.3.3.2. Üst Kurulların BİO Özelliğine Dair Genel Gözlem 95
4.2. İdarenin Yargısal Denetimi 98
İKİNCİ BÖLÜM 103
Denetim Görevine İlişkin Temel İlke ve Gerekler 103
5. Giriş 103
5.1. İdarenin Yasallığı 103
5.2. Hukuki Güven-lik İlkesi 111
5.3. Belirlilik İlkesi 112
5.4. Hesap Verebilirlik 114
5.5. Objektiflik (nesnellik) İlkesi 115
5.6. Eşitlik İlkesi 116
6. İdarenin Denetim Ödevinin Yöneldiği Hedefler (Denetim ve Gözetimle Korunan Hukuki Yarar) 118
6.1. Kamu Düzeni 118
6.1.1. Kamu Güvenliği 120
6.1.2. Dirlik ve Esenlik 127
6.1.3. Kamu Sağlığı 137
6.1.4. Genel Ahlak 141
6.1.5. Ekonomik Kamu Düzeni 146
6.1.6. Estetik Kamu Düzeni 150
6.2. Kamu Yararı 155
7. İdarenin Denetim ve Gözetim Faaliyeti İçin Harekete Geçme Tarzı 158
7.1. Kendiliğinden (re’sen) Hareketle Denetim 158
7.2. Başvuru Üzerine Denetim 163
8. İdari İşlemin Beş Unsuru Bakımından Gözetim ve Denetim Faaliyeti 166
8.1.Yetki 166
8.2. Şekil 178
8.2.1. Biçim Gerekleri 178
8.2.2. Usul 181
8.3. Sebep (neden) 186
8.4. Konu 202
8.5. Denetimde Takdir Yetkisi ve Sınırları 203
8.6. Amaç 211
9. Denetim (ve Gözetim) Faaliyetinin Yaptırım Rejimi 215
9.1. Temel İlkeler 215
9.1.1. Yasallık İlkesi 215
9.1.1.1. Düzenlemenin ‘Yasa’ İle Yapılması 216
9.1.1.2. Tali Düzenleme Yetkisinin Sınır ve Gerekleri 218
9.1.2. Aleyhe Geriye Yürümezlik İlkesi 219
9.1.3. Kıyas Yasağı 223
9.1.4. Yaptırımda Şahsilik 227
9.1.5. Ölçülülük İlkesi 232
9.1.6. “Ne Bis In Idem” İlkesi 239
9.2. İdarenin Denetim ve Gözetim Faaliyeti Sonucu Gerçekleştirdiği İşlem ve Eylemler 240
9.2.1. Faaliyetten Men (Yasaklama) 243
9.2.2. Mühürleme 259
9.2.3. Ruhsat/Lisans, Yetki Belgesinin İptali, İznin Kaldırılması 268
9.2.4. Yıkım 286
9.2.5. İdari Para Cezası (İPC) Uygulama 293
9.2.6. Disiplin Cezası 300
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 313
Faaliyet Konularına Göre İdarenin Denetim ve Gözetim Görev ve Sorumluluğu 313
10. Gümrük Hizmetleri (Gümrük Denetim ve Gözetim Faaliyeti) 313
10.1. Gümrük Denetiminde Kullanılan Yöntemler 316
10.2. Uygulamada Denetim Süreci 320
10.3. Sorumluluk Halleri 329
10.3.1. Denetimin Yetersizliğinden Dolayı Sorumluluk 329
10.3.2. Muhafaza Görevini Yapmamadan Dolayı Sorumluluk 332
10.3.3. Belgede Sahteciliğin Yarattığı Sorumluluk 336
10.3.4. El Koyma/Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi Nedeniyle İdari Sorumluluk 339
10.3.5. Gümrükte Alıkonulma Nedeniyle Sorumluluk 344
10.3.6. Usulî Gereklerden Doğan Sorumluluk 347
10.3.7.Gümrük Denetimi: “İdari Eylem” 349
10.3.8. Gümrüklü Malların Bulunduğu Antrepodan Çıkan Yangından Sorumluluk 350
10.3.9.Gümrüğe Giren Malın Miktar ve Vasıflarından Dolayı Sorumluluk 354
10.3.10. Piyasa Gözetimi ve Denetimi 355
10.3.11. İthalatta Risk Esaslı Denetim Sistemi (GTB-İRİS) 357
11. Sağlık Hizmetinden Dolayı İdarenin Denetim ve Gözetim Görevi 359
11.1. Görev ve Yetki Kapsamı 359
11.2. Sorumluluk Halleri 365
11.2.1. Sağlık Hizmetinin İşleyiş ve Organizasyonu 365
11.2.2. Malpraktisden Sorumluluk 366
11.2.3. Komplikasyon Nedeniyle Oluşabilecek Zarar 379
11.2.4. Kişisel Kusur-Görev Kusuru Ayrımında Muhatap 390
11.2.5. Özel Hastanelerin Hizmet Kusurlarından İdarenin Sorumluluğu 391
11.2.6. Koruyucu Sağlık Hizmeti Nedeniyle Sorumluluk 398
11.2.7.Uzman Personel ve Teçhizat Eksikliği 410
11.2.8. Gıda Takviyesi Kullanımından Dolayı Sorumluluk 417
11.2.9.Gıda Maddelerinden Kaynaklı Zehirlenme Nedeniyle Sorumluluk 421
11.2.10. Gıda Güvenliği Bakımından Tedbir Almama 424
11.2.11. Kan Naklinden Dolayı Hastalık 428
11.2.12. Radyasyona Maruz Kalmadan Dolayı Sorumluluk 434
11.2.13. Göz Hastalıklarının Tedavisi Nedeniyle Sorumluluk 438
11.2.14. Yeterli ve Etkili Araştırma Yapmamadan Kaynaklanan Sorumluluk 440
11.2.15. Diş Tedavisi Nedeniyle Sorumluluk 441
11.2.16. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Gereklerine Aykırılık Nedeniyle Sorumluluk 446
11.2.17. Sağlık Hizmetinin Organizasyonunda Eksiklik 454
12. Eğitim Kamu Hizmetinin Gözetim ve Denetiminden Sorumluluk 455
12.1. Mevzuat Gerekleri 455
12.2. Temel İlkeler 457
12.3. Okulda Öğrencinin Birbirine Zarar Vermesi 458
12.4. Öğrencinin Kendi Kendine Zarar Vermesi 465
12.5. Öngörülebilir ve Önlenebilir Tehlike 467
12.6. Okul Binasının Yapımı ve Bakımındaki Eksiklik 473
12.7. Okul Binasının Dışında Gerçekleşen Zarar 473
13. İdarenin Yaşam Hakkına Dair Gözetim ve Denetim Sorumluluğu 476
13.1. Personelin Seçimi, Eğitimi, Denetimindeki Eksiklik ya da Kusur 478
13.2. Halka Açık Alanlarda Gerekli “Uyarıcı ve Önleyici” Tedbirleri Almama 483
13.3. İdareye Ait Spor Tesislerinde veya Spor Yarışmalarında Meydana Gelen Kazalar 499
13.4. İdareye Ait Hizmet Binalarında Meydana Gelen Ölüm Olayları 519
13.5. İdareye Ait Hizmet (ve) Araçlarının Düzenli Kontrol Edilmemesinden Kaynaklı Zararlar 540
13.6. İdarenin Gözetim, Kontrol ve Koruma Ödevini Yerine Getirmemesi 542
13.7. İdarenin, Sokak Hayvanları Tarafından Verilen Zarardan Sorumluluğu 551
13.8. İdarenin Organize Ettiği Hac Hizmeti Sırasında Ölüm 553
13.9. Öznel Durumlarda Yaşam Hakkı 555
14. Ulaşım Hizmetinin Kuruluş, Kontrol, Bakım ve Gözetiminden Sorumluluk 558
14.1. Ulaşım Kamu Hizmetinin Kuruluş, Bakım ve Denetiminden Sorumluluk 559
14.1.1.Yol Üstündeki Rögar Kapağından Meydana Gelen Kaza 563
14.1.2.Yolun Buzlanması Sonucu Kaza 566
14.1.3. Gerekli İşaretlemenin Yapılmaması Sonucu Kaza Olması 567
14.1.4. Demiryolu Ulaşımından Kaynaklanan Sorumluluk 570
14.1.5. Trende Gasp ve Öldürme Olayı Nedeniyle Sorumluluk 574
14.1.6. Heyelan Tehlikesi Olan Karayolunda Denetimsizlik 576
14.1.7. Yolun Ulaşıma Elverişliliğini Kontrol Etmede İhmal 578
14.1.8. Deniz ve İçsu Ulaşımından (Denetim ve Gözetim Eksikliğinden Dolayı) Kaynaklanan Sorumluluk 581
14.1.9. Havayolu ile Yapılan Taşımada Uçuş Kontrollerindeki Eksiklikten Meydana Gelen Zarar 588
14.2. Kolluk Faaliyeti Olarak Ulaşım Hizmetlerinden Sorumluluk 594
15. İmar Faaliyetinden Dolayı İdarenin Sorumluluğu 595
15.1. İdari Muhataplar 595
15.2 Faaliyetin Konusu ve İşleyişi 600
15.3. İmar Faaliyetlerine Yönelik Kontrol, Gözetim ve Denetim Sorumluluğu 603
15.3.1. Yerleşime Elverişli Olmayan Yerlere Yerleşmeye Müsaade Etme 603
15.3.2. Heyelan Bölgesindeki Riski Bertaraf Etmemeden Dolayı Sorumluluk 623
15.3.3. Deprem Felaketindeki Yıkılmadan Dolayı İdarenin Sorumluluğu 638
15.3.4. Dere Yatağında ve Barajda Meydana Gelen Taşkınlar 656
15.3.5. Ruhsat Nedeniyle Sorumluluk 663
15.3.6. Mühürleyip Yıkmama 669
15.3.7. Yapı Denetim Faaliyetinin Özel Şirketler Eliyle Gördürülmesi 671
15.3.8. Ruhsatsız Binaya İdari Eylemle Zarar Verilmesi 675
15.3.9. Ruhsatsız Binada Faaliyette Bulunmaya Göz Yumulması 676
16. İdarenin, Bankacılık Faaliyetleri ve Mali Piyasanın Gözetim ve Denetim Görevi 678
16.1. Mali Sektörde Gözetim ve Denetim Otoriteleri 679
16.1.1. SPK 679
16.1.2. BDDK 682
16.1.3. TMSF 685
16.1.4. KGMDSK 685
16.1.5. RK 687
16.2. İdari Yargı Kararlarında Mali Sektörün Gözetim ve Denetimi 688
16.2.1. Bankanın Mali Yapısı ve Yönetim Zafiyetinde Önlem Alma 688
16.2.2. Zamanında Etkili Önlem Almama 693
16.2.3. Tazmini Gereken Zarar: Gerçek ve Hesaplanabilir Olma Niteliği 696
16.2.4. İdarenin Denetim Eksikliği veya Hareketsizliği: İdarî Eylem 703
16.2.5. Denetim ve Gözetim Görevinin İfasından Tazminat Sorumluluğu 704
16.2.6. Kıyı Bankacılığı’ndan İdarenin Sorumluluğu 712
16.2.7. Aleyhe Geriye Yürüme Yasağının İhlali Tazminat Gerektirir 717
16.2.8. Yasa ile Karşılanmamış Olan Zararın Giderimi ve Faiz Uygulanması 719
SONUÇ 723
KAYNAKÇA 725