Türkiye de dahil olmak üzere tüm dünyada çalışma yaşamını önemli derecede etkileyen Covid-19 salgını uygulamada çeşitli tedbirlerin alınmasını gerektirmiş, bu kapsamda işletmeler bünyesinde sosyal mesafe uygulamasına geçilmesi hatta işletmelerin kapatılması gibi uygulamalar gündeme gelmiştir. Bu tedbirlere ek olarak gerek pandeminin toplumsal etkisinin azaltılması gözetilerek gerek işçilerin kendi sağlıkları açısından duydukları endişelerin giderilmesi maksadıyla ücretsiz izin uygulaması gündeme gelmiş olup ilgili kavramın somut düzlemdeki önemi bir kez daha hissedilmiştir. Ücretsiz izin müessesesinin iş ilişkisi üzerinde yarattığı etki sebebiyle her zaman iş ve sosyal güvenlik hukuku açısından önemli bir konumda kalmaya devam edeceği kuşkusuzdur.
Mevzuatımızda ücretsiz iznin yer aldığı yasal düzenlemeler bulunmakla birlikte, tüm ücretsiz izin hâllerinin ve hukuki sonuçlarının düzenlendiği bir yasal düzenleme mevcut değildir. Çalışma koşullarına aykırılık teşkil etmesi ve işçiyi anayasal ücret hakkından mahrum bırakması nedeni ile kanunda sınırlı hâllerde düzenlendiği görülmektedir.
Ücretsiz izin, işçiyi anayasal ve en temel hakkı olan ücret hakkından mahrum bırakan ve işletme riskini işçinin üzerine yükleyen bir uygulama olduğu için ücretsiz izin hâllerini dikkatle irdelemek gerekmektedir. Ücretsiz izin uygulaması işçinin sosyal güvenlik hakları bakımından da işçi aleyhine sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle ücretsiz izin konusunda oluşan hukuki tartışmalarda kanunda ayrık bir düzenleme olmadığı sürece işçi lehine yorum ilkesinin öncelikli olarak gözetilmesi gerekmektedir.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR DİZİNİ XIII
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
ÜCRETSİZ İZİN KAVRAMI
1. ÜCRETSİZ İZİN KAVRAMI, AMACI VE UNSURLARI 3
1.1.Genel Olarak 3
1.2. Ücretsiz İzin Kavramı ve Unsurları 5
1.2.1. Ücretsiz izin kavramı 5
1.2.2. Ücretsiz iznin unsurları 6
1.2.2.1. Asli edimlerin yerine getirilmemesi 6
1.2.2.2. Meşru bir sebebin varlığı 7
1.2.2.3. İlliyet bağı 9
1.2.3. Ücretsiz iznin amacı 9
2. ÜCRETSİZ İZİN KAVRAMININ BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRTILMASI 9
2.1. Ücretsiz iznin iş sözleşmesinin askıya alınması kavramı ile karşılaştırtılması 9
2.1.1. Ücretsiz iznin kısa çalışma kavramı ile karşılaştırılması 10
2.1.2. Grev ve lokavtın ücretsiz izin hali olup olmadığının değerlendirilmesi 10
2.1.3. Askerlik veya kanundan doğan çalışmanın ücretsiz izin hâli olup olmadığının değerlendirilmesi 11
2.1.4. Sağlık nedenleri ile gözaltına alınma ve tutuklanma durumundaki askı halinin ücretsiz izin olup olmadığının değerlendirilmesi 11
2.1.5. Mevsimlik iş sözleşmesindeki askı hâlinin ücretsiz izin hali olup olmadığının değerlendirilmesi 11
2.1.6. İş görmekten kaçınma hakkı durumunun ücretsiz izin hâli olup olmadığının değerlendirilmesi 12
3. ÜCRETSİZ İZNİN SONA ERMESİ 12
İKİNCİ BÖLÜM
KANUNİ VE SÖZLEŞMEYE DAYALI ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMALARI
1. GENEL OLARAK 13
2. TARAFLARIN ANLAŞMASINA DAYALI ÜCRETSİZ İZİN 13
2.1. Tarafların Anlaşmasına Dayalı Ücretsiz İznin Türleri 13
2.1.1. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılması 13
2.1.2. İşverenin teklifi ile kararlaştırılması 14
2.1.3. İşçinin talebi ile kararlaştırılması 15
2.1.4. İşyeri uygulaması ile oluşan ücretsiz izin 15
2.2. Tarafların Anlaşmasına Dayalı Ücretsiz İznin Unsurları 16
2.2.1. Yazılı anlaşma 16
2.2.2. Süre içermesi veya geçici olması 19
2.2.3. Geçerli bir nedene dayanma zorunluluğu 21
3. YASAL DÜZENLEMELERDEN DOĞAN ÜCRETSİZ İZİN 22
3.1. Ücretsiz Yol İzni 22
3.2. Doğum İzni ve Analık İzni 24
3.3. Doğum Sonrası Yarım Çalışma Nedeniyle Ücretsiz İzin 26
3.4. Bedelli askerlik nedeniyle ücretsiz izin 29
3.5. Kısa Çalışma Sonucu Ücretsiz İzin 30
3.6. Covid-19 Nedeniyle Düzenlenen Ücretsiz İzin Hakkı 30
4. GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİNDE ÜCRETSİZ İZİN 31
5. ALT İŞVERENLİKTE ÜCRETSİZ İZİN 34
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜCRETSİZ İZNİN HUKUKİ SONUÇLARI
1. GENEL OLARAK 37
2. ÜCRETSİZ İZNİN DENEME SÜRESİNE ETKİSİ 37
3. ÜCRETSİZ İZNİN TARAFLARIN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLARINA ETKİSİ 40
3.1. İş Görme ve Ücret Borcu Açısından Sonuçları 40
3.2. İşçiye Sağlanan Sosyal Yardımlara Etkisi 45
3.3. İşverenin Yönetim Hakkına ve İşçinin İtaat Borcuna Etkisi 46
3.4. İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu ile İşçinin Sadakat Borcuna Etkisi 47
3.5. Diğer Borçlara Etkisi 48
4. ÜCRETSİZ İZNİN BELİRLİ SÜRELİ SÖZLEŞMELERDE SÖZLEŞMENİN SÜRESİNE ETKİSİ 48
5. ÜCRETSİZ İZNİN İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNE ETKİSİ 49
5.1. İşçinin Fesih Hakkına Etkisi 49
5.2. İşverenin Fesih Hakkına Etkisi 50
5.3. Ücretsiz İznin Kıdem ve İhbar Tazminatı Açısından Sonuçları 52
6. YILLIK İZNİN KIDEM SÜRESİNE ETKİSİ 69
6.1. Yıllık İzne Esas Kıdem Süresinin Hesaplanması 69
6.2 Ücretsiz İznin Yıllık İzin Açısından Sonuçları 70
6.3. Askı Hâlinin Yıllık İzne Esas Kıdem Süresine Etkisi 70
7. ÜCRETSİZ İZNİN İŞ GÜVENCESİNE ETKİSİ 77
8. ÜCRETSİZ İZNİN SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU AÇISINDAN SONUÇLARI 81
8.1. Ücretsiz İznin Sosyal Sigorta İlişkisine Etkisi 81
8.2. Ücretsiz İznin Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesine Etkisi 84
8.3. Ücretsiz İznin Prime Esas Kazanca Etkisi 86
8.4. Ücretsiz İznin Borçlanma Hakkına Etkisi 88
8.5. Hizmet Tespiti Davası Açısından Beş Yıllık Hak Düşürücü Süreye Etkisi 91
8.6. Ücretsiz İznin Sosyal Sigorta Yardımlarından Faydalanılmasına Etkisi 92
8.6.1. Kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin yardımlara etkisi 92
8.6.2. Ücretsiz iznin uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin yardımlara etkisi 99
8.6.3. Ücretsiz iznin genel sağlık sigortası yardımlarına etkisi 99
8.6.4. Ücretsiz iznin işsizlik sigortasına etkisi 101
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
COVİD-19 KAPSAMINDAKİ ÜCRETSİZ İZİN
DÜZENLEMESİNİN SONUÇLARI
1. GENEL OLARAK 103
2. İŞVERENİN TEK TARAFLI ÜCRETSİZ İZİN HAKKI 103
2.1. Genel Olarak 103
2.2. İşverenin Tek Taraflı Ücretsiz İzin Hakkının Denetimi 106
3. NAKDİ ÜCRET DESTEĞİNE DAİR DÜZENLEMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ 109
4. KISA ÇALIŞMAYA İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 115
5. YILLIK İZNE ESAS HİZMET SÜRESİNE ETKİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 119
6. DENEME SÜRESİNE ETKİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 120
7. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 122
7.1. İşverenlere Getirilen Geçici Fesih Yasağının Değerlendirilmesi 122
7.1.1. Genel olarak 122
7.1.2. Geçici fesih yasağının kapsamı 123
7.1.3. Geçici fesih yasağına aykırılığın yaptırımı 128
7.2. İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshi Açısından Covid-19’un Değerlendirilmesi 131
SONUÇ 135
KAYNAKÇA 141